1. Daan van Baarsen
Daan van Baarsen (1864 – 1946) is de grondlegger van het bedrijf. Hij was binnenvaartschipper. In 1911 ging hij aan wal en slaagde er in zich te vestigen als handelaar in zand en grint in Amsterdam.
Daan groeide op in een schippersfamilie. Zijn moeder was de dochter van een schipper. Zij trouwde met Jacob van Baarsen. Daan was de oudste jongen thuis en ontwikkelde al vroeg een gevoel van verantwoordelijkheid. Hij trad op als toeziend voogd van zijn jongere broers toen zijn vader kwam te overlijden en ontpopte zich al snel tot een centrale figuur in zijn familie. Hij was ondernemend, koppig, stug, misschien ook humeurig, maar rechtvaardig en recht op de man af.
Aan boord bij zijn ouders werkte hij als schippersknecht. Na verloop van enige tijd kocht hij een eigen schuit. Hij nam vrachten aan en verhandelde zijn waar. Hij pakte het werk aan waar het werd aangeboden. Hij voer in de omgeving van de Beemster, van Kennemerland en Amsterdam. Aanvankelijk met mest en puin, later zand, grint, en basaltstenen. Hij schakelde al snel ook andere schippers/familieleden in en kon daardoor grotere opdrachten aan. Hij werd de alleenvertegenwoordiger voor het gebied Amsterdam van Den Breejen van den Bout, een zandleverancier uit Nijmegen.
Eenmaal aan wal zocht hij samenwerking met anderen in de handel in puin, in bestrating, in dijk- en wegenbouw. Hij nam ook eigen werken aan. In 1916 kocht hij een terrein aan het Noordhollands Kanaal in Buiksloot voor de overslag van bouwmaterialen en voor de opslag van scheepstuigage en overslagmaterieel. Hij kocht een huis aan de Kromme Waal en stichtte in 1926 de “NV Grint- en Zandhandel D. van Baarsen” en in 1927 de “Transportmaatschappij De Kleine Scheepvaart”. Hierbij mag niet onvermeld blijven dat zijn zoon Jaap zijn eigen pad koos en in 1927 samen met Strubbe onder de naam van de “NV Industriële en Bouwmaterialen Handelmaatschappij IBOMA” een terrein huurde van de Gemeente Amsterdam, grenzend aan de werf van zijn vader, om daar de productie van betonnen opzetters voor houten heipalen te starten.
In 1930 kocht Daan ook een terrein in Halfweg, dat zijn zoon Nico al in gebruik had als opslagplaats voor zijn aannemerij. Ook dat terrein wilde hij inrichten voor de overslag van bouwmaterialen.
Daan leidde zijn bedrijf met straffe hand. Hij had vier zonen en vijf dochters. Uiteindelijk kwamen drie van zijn zonen in zijn bedrijf. In 1938 droeg hij de directie van de zaak aan hen over. Hij overleed in 1946 op 82-jarige leeftijd. Op dat moment vaarden 15 vaste schippers voor de zaak en was de onderneming in het bezit van 12 vrachtauto’s. De onderneming had een omzet ter grootte van ƒ 1.000.000, een balanstotaal van ƒ 500.000 en een eigen reservekapitaal van ƒ 150.000.
2. De NV Grint- en Zandhandel v/h D. van Baarsen
De NV Grint- en Zandhandel is weliswaar door Daan van Baarsen opgericht, maar zijn zonen, Daan Jr., Willem en Nico hebben de NV echt tot ontwikkeling gebracht. Zij omarmden in de jaren ’30 van de vorige eeuw het gemotoriseerde vrachtverkeer voor de uitlevering van bouwmaterialen en startten in de jaren ’50 met de eigen productie van bouwmaterialen op industriële schaal.
Er was een goede rolverdeling tussen de drie broers. Daan Jr., de jongste, zetelde op de Kromme Waal. In navolging van zijn vader dirigeerde hij de zaak. Goed voorbeeld doet goed volgen. Hij volgde de veranderingen in de branche op de voet en zette met compagnons nieuwe bedrijfsactiviteiten op. Nico, de “Einzelgänger” en de oudste van de drie, woonde op het terrein op Halfweg en leidde daar de zaken. Willem, de “verzoener”, gaf leiding aan de werf in Buiksloot, Amsterdam-Noord, waar tevens het kantoor van de zaak was.
Het bedrijf kwam geheel tot stilstand in de jaren 1940-1945. Daarna was het behelpen. Daan Jr. kocht eerst nog legervoertuigen aan, maar al snel bouwden de drie broers een nieuwe vloot aan vrachtwagens op. De vraag naar bouwmaterialen steeg explosief. De oudste jongens Daan Nzn., Piet Wzn. en Daan Dzn. deden hun entree rond 1950: Daan Nzn. op Halfweg, Piet Wzn. op Buiksloot en Daan Dzn. – na een korte stage op Halfweg – op de Kromme Waal en langs de weg.
3. De Uitbouw
Na de Tweede Wereldoorlog is de behoefte aan bouwmaterialen onverzadigbaar. De drie broers richten een Vennootschap onder Firma op, de “Drijfsteenfabriek Gebroeders Van Baarsen”. Deze firma wordt eigenaar van de sintelfabriek te Halfweg. De industriële productie van bouwmaterialen groeit. De NV Grint- en Zandhandel v/h D. van Baarsen verandert van een typisch handelsbedrijf naar een meer industrieel productiebedrijf.
De zonen van de drie broers komen in de jaren ’50 bijna allemaal in de zaak te werken. Ze pakken de nieuwe ontwikkelingen makkelijk op. De zaak komt verder in een stroomversnelling. Daan Nzn. bouwt de sintelsteenfabriek in Halfweg uit. Piet Wzn. bouwt een kalkmortelfabriek aan de Riekerhaven aan de luchtvaartstraat Amsterdam-West. Daan Dzn. is veel langs de weg en geeft leiding aan de Puincombinatie en het Aangenomen Werk.
Verder brengt Nico nog drie zonen in: Theo Nzn. (asbestcementprodukten), Jan Nzn. (uitvoering Halfweg) en Ton Nzn. (expeditie Halfweg). En Willem introduceert nog drie zonen: Daan Wzn. (uitvoering Buiksloot), Nico Wzn. (kantoor Buiksloot) en Theo Wzn. (uitvoering kalkmortelbedrijf).
Door toedoen van het meer industriële deel van het bedrijf, verandert de interne bedrijfsvoering. Het afleveren van kleine porties bouwmaterialen op bestelling maakt plaats voor het toeleveren van gegarandeerde kwaliteitsprodukten aan de handel en de grotere aannemers.
Als Daan Nzn. in 1957 uit de zaak stapt, komt de onderlinge verhouding tussen de drie families onder druk te staan.
4. Het Concern Van Baarsen
Eind jaren ’50 stapt Van Baarsen in de betonmortelproduktie. De jongere generatie ruikt haar kansen. De energie waarmee ze er tegenaan gaat, schept een sfeer van optimisme. Er zijn goede bedrijfsresultaten en het bedrijf groeit.
Het bedrijf krijgt een concern-achtig karakter. De handel in bouwmaterialen bedient zich van meerdere werven: aan de Kanaaldijk Amsterdam-Noord, de Haarlemmerweg Halfweg en de Luchtvaartstraat in Amsterdam-West. In Geertruidenberg komt de productie van een betonwarenindustrie. De betoncentrales komen op de werven in Amsterdam-Noord, Amsterdam-West en in Halfweg.
Bij een concern hoort een concernleiding en een staf. Maar de organisatie is rommelig. Er is onvoldoende afstemming; er wordt hard gewerkt, dat zeker, maar het lijkt er op of iedereen maar wat doet. Een op handen zijnde reorganisatie wordt keer op keer uitgesteld.
In deze periode worden de eerste aanzetten gedaan tot groei van de privé vermogens van de Van Baarsen personen die in de NV werken. Oom Nico kan zich met deze ontwikkeling niet verenigen. Er spelen meerdere kwesties tussen de families. Uiteindelijk komt het tot een breuk. In 1966 wordt Nico uitgekocht. De inmiddels vernieuwde lichtbetonfabriek in Halfweg wordt bij die gelegenheid overgedragen aan DATO Vloeren, in het bezit van Daan Nzn. Ook zijn broer Ton Nzn. verlaat dan de zaak. Jan Nzn. had al eerder afscheid genomen. De twee overgebleven families benoemen hun oudste zonen, Daan Dzn. en Piet in 1967 tot directeur.
5. De Van Baarsen Groep
In 1967 onteigent de gemeente Amsterdam de werf aan de Noordhollandse Kanaaldijk in Buiksloot. Het bedrijf start de bouw van een compleet nieuwe werf in Amsterdam-Noord aan het Zijkanaal I. Het bedrijf stevent af op een grote toekomst: een gloednieuwe betonmortelcentrale, gebouwd volgens de nieuwste inzichten in de techniek, een nieuw kantoor en verdere uitbouw van het assortiment bouwmaterialen. Werk aan de winkel, dus.
Overigens, het bedrijf IBOMA aan de Noordhollandse Kanaaldijk wordt in 1969 ontmanteld en ook dat terrein komt vrij voor andere doeleinden.
In de zomer van 1969 verhuist het kantoor van de Van Baarsen Groep naar het nieuwe terrein. Nu wordt ook een nieuwe organisatiestructuur ingevoerd. Er komen afdelingen met afdelingshoofden, afdelingsbudgetten en een overlegstructuur om de communicatie in stand te houden. En de automatisering doet zijn entree. Piet wil het professioneel gaan aanpakken. “Concern” wordt “Groep”. Het past in het tijdsbeeld van de bedrijfsvoering. Er zijn 159 mensen bij de Groep werkzaam, verdeeld over weekloonpersoneel (104), stafpersoneel inclusief directie en adviseurs (47), en verder Rederijen en Cement Tankvaart (8).
Statutair wordt de naam van de onderneming omgezet in de “NV v/h D. van Baarsen” en snel daarna in “D. van Baarsen BV”. Per 1 januari 1970 komt er een Raad van Commissarissen bij. Hierin nemen twee buitenstaanders zitting. Daarmee worden de bestuursverhoudingen in de top van de organisatie geformaliseerd. Het spel wordt anders gespeeld. De afstanden worden groter. Ook die tussen de directeuren en hun naaste medewerkers.
6. Het Nieuwe Spel
De reorganisatie van het bedrijf heeft niet meteen het gewenste effect. De commissarissen dringen aan op goede begrotingen en nacalculaties van de onderscheiden afdelingen. Er komt een aparte na-calculatieafdeling. Daan Dzn. heeft er niet veel mee op. Hij is van de ‘handigheidjes’ en ‘contacten buiten de deur’. Maar Piet wil de organisatie op orde krijgen. Een scheiding der geesten dringt zich op.
Ondertussen drukken de vaste lasten van de nieuwe vestiging in Amsterdam-Noord zwaar op het bedrijf. Om een antwoord te vinden op de teruglopende omzet in de bouwmaterialen wordt in 1972 een marketingman aangesteld: Van Anholt. Hij pleit voor uitbreiding van het assortiment, dichter naar de eindgebruiker: een tuincentrum, misschien een supermarkt in bouwmaterialen, wand- en vloertegels, kant en klaar garages, een keukencentrum. Maar het wil niet echt lukken.
De organisatiestructuur wordt in 1974 opnieuw bijgesteld. Er worden drie sectoren ingesteld: Beton- en Kalkmortel, Bouwmaterialen en Bouw Uitvoering. Van Heesch, inmiddels de derde commissaris van buiten het bedrijf, wordt “gedelegeerd” aan de directie. Hij wordt belast met de algehele leiding en de directe verantwoordelijkheid voor de sector Bouwmaterialen. Daarmee wordt de leiding van het bedrijf in handen gegeven van “een vreemde”.
Daan Dzn. en Piet komen klem te zitten tussen de gedelegeerd commissaris en de sectorleiding. De broers van Piet, Nico Wzn. en Daan Wzn., verlaten het bedrijf. Nico Wzn. begint voor zichzelf en ook Daan Wzn. heeft plannen in die richting.
Midden jaren ’70 lopen de activiteiten in de bouw drastisch terug. Het vertrouwen in de toekomst van de bouwnijverheid neemt af. De groei is er uit. De omzet in bouwmaterialen loopt terug. De bodem van de kas raakt in zicht. De bank wordt de grootste crediteur. De directie komt voor de vraag te staan welke koers het bedrijf vaart.
Donkere wolken pakken zich samen en in 1975 vindt een sanering plaats. Daan Wzn. begint dan een eigen zaak. De Van Baarsen groep is dan inmiddels uitgegroeid tot een balanstotaal van bijna ƒ 25 mln. met een omzet van meer dan ƒ 20 mln. De onderneming is financieel gezond, maar het rendement blijft achter.
Er volgen tropenjaren. De gedelegeerd commissaris stuurt aan op verdere uitbreiding van het assortiment bouwmaterialen. Het bedrijf start met Gamma winkels. Te beginnen in Amsterdam-West. Later volgen Aalsmeer en Amsterdam-Noord.
De betonmortelproducenten in Amsterdam waren altijd al strak georganiseerd. Er kwam haast geen concurrent tussen. Als het Albeton dan toch lukt, breekt de concurrentie uit. Nu dreigt ook de betonmortelproductie verliesgevend te worden! Het bedrijf zoekt aansluiting bij een grotere speler. De betonmortel wordt in 1977 verkocht aan de Mebin. Theo Wzn., Piet de Hoog -echtgenoot van Aty Ddr.-, expeditie en chauffeurs gaan mee over naar de Mebin. Wat bij D. van Baarsen BV aan bedrijfsactiviteiten over blijft, leidt grotendeels verlies. De directie zal een keus moeten maken: stoppen of doorgaan?
7. Van Baarsen Beheer BV
De verkoop van de betonmortel halveerde het bedrijf. Er wordt besloten de rest van de onderneming af te bouwen. De bedrijfsactiviteiten worden onder een ‘Holding’ gehangen: “Van Baarsen Beheer BV”. Zo kan gemakkelijker het rendement van elke activiteit worden beoordeeld. Bij gebrek aan kennis en ervaring en onvoldoende financiële armslag stapt Van Baarsen in 1979 uit de keukenmarkt. Ook de activiteiten in de bouw worden beëindigd.
In 1982 wordt het bedrijfsterrein in Halfweg verkocht. De Mebin neemt het aandeel in het Nieuw Centraal Verkoop Kantoor (NCVK) over. Ook de Rederij wordt aan de Mebin verkocht. Het aandeel in Van Baarsen-Bastiaanse wordt verkocht aan de familie Bastiaanse. De bankschuld wordt in één keer afgelost. Van de overgebleven liquide middelen wordt een beleggingsportefeuille samengesteld.
Piet krijgt meer bestuurlijke taken: twee commissariaten en het voorzitterschap van Silex en van Sabulum. Ook Daan Dzn. vervult kort enkele commissariaten maar zijn aandacht gaat voornamelijk uit naar het beheer van de drie Gamma winkels.
In juli 1985 wordt Piet getroffen door een herseninfarct en besluit hij zich terug te trekken. Willem Wzn. springt in en neemt zijn rol over. Daan Dzn. en Willem Wzn. slagen er in de Gamma’s aan de Fa. Goedhart en aan Stoel van Klaveren te verkopen. In 1987 worden de EAKB BV, het vloerenbedrijf en de resterende handel in bouwmaterialen verkocht. De Mebin neemt het resterende bedrijfsterrein Zijkanaal I over.
Op 13 oktober 1989 is het zo ver. Van Baarsen Beheer BV, inclusief het kantoorgebouw op het terrein Zijkanaal I en de beleggingsportefeuille, wordt overgedragen aan de Fa. Goedhart. Op 9 april 1991 wordt een akte van betaling en kwijting getekend. Daan Dzn. sluit als laatste het kantoor.
8. Het Paard van Noord
In 2018 is de kraan aan het Zijkanaal I opnieuw opgebouwd. In 1969 kocht het bedrijf de kraan van Van Gelder Papier te Velsen. Ooit werd de kraan gebouwd door Duyvis. Van Baarsen bouwde een kraanbaan en zette de kraan op een verrijdbaar onderstel.
Na de verkoop van de betoncentrale aan de Mebin in 1977, bleef de overslag nog tot 1982 in handen van het bedrijf. Maar toen ging ook de kraan en zijn kraandrijver, Gerrit Agterhof, over aan de Mebin.
Het zand en grint dat uit de schepen werd gelost heeft een belangrijk aandeel gehad in de opbouw van de wijken De Banne, Nieuwendam-Noord en de Molenwijk en de infrastructuur van Noord.
In 2008 verruilde de Mebin het terrein aan Zijkanaal I voor een terrein aan het IJ nabij de Coentunnel. De gemeente werd eigenaar van de kraan. De kraan werd gedemonteerd en bleef in onderdelen werkeloos aan de wallenkant liggen. Het lag in de bedoeling om de kraan weer op te bouwen, maar het idee raakte in de vergetelheid.
Tot de nieuwe bewoners van een geheel nieuwe buurt, De Bongerd, in 2014 het initiatief namen de kraan weer overeind te helpen. In zijn glorietijd draaide de kraan vaak dag en nacht. Gerrit Agterhof sprak van ‘het werkpaard’. Zijn collega’s hadden het over ‘het paard’ van Gerrit.
De buurt kreeg contact met Gerrit en het idee tot wederopbouw van het Paard van Noord. Journalist en schrijver Bas Kok werd de voorzitter van de Vereniging Paard van Noord. De vereniging zette zich in om de kraan weer overeind te krijgen. Daar was wel geld voor nodig. De kraan moest worden gerestaureerd, er moesten vier steunpalen geplaatst worden waarvan twee in het Zijkanaal I – zonder bij het heien kabels te raken – en een houten aanvaarbescherming in het water was nodig voor de vaart.
Stadsdeel Noord investeerde € 260.000. Daarnaast werd € 18.000 bijgedragen door het Prins Bernhard Cultuurfonds en de oorspronkelijke bouwer van de kraan: Royal Duyvis Wiener en tot slot, Smits Bouwbedrijf. Echt vaart kreeg het project toen Marcel van Baarsen, zoon van Theo Wzn. en werkzaam bij Smits Bouwbedrijf, zich achter het initiatief schaarde. Smits Bouwbedrijf leverde materiaal en uren. Met vereende krachten van sponsors en vrijwilligers rechtte de kraan op 22 oktober 2018 zijn rug.